بسم الله الرحمن الرحیم

چکیده مقاله:

زراره ،نامی آشنابرای کسانی است که درمکتب حدیثی وروایی امامان باقروصادق علیه السلام بالیده وتوشه گرفته اندشایدگزافه نباشدکه اورابه جناب سلمان علیه السلام تشبیه کنیم ازسه جهت:

الف:وفای اونسبت به امام عصرش مانندوفای سلمان نسبت به پیامبرصل الله علیه وآله وسلم وعلی علیه السلام بود،هرگزذره ای ازارادت زرارة کم نشدولحظه ای غافل ازمولای خود نبود.   

ب:هردوازدنیای غیراسلام ،واردشدندسلمان ازآیین زردشت وزراه ،جدش یک راهب نصرانی است.اماهردوممحض دراسلام شدندودرخشیدند.

ج:هردورامعصومین علیهم السلام توثیق کردند،علی علیه السلام سلمان راازخاندان خودمیخواندوامام صادق علیه السلام زراره رامحبوب ترین شخص درنزدش وقول وحدیث اوراقول خودمی داند.

مقدمه:
زراره فرزند أعین بن سُنسُن می باشد. از این که شیخ طوسی وی را کوفی می‌نامد ممکن است در آنجا متولد شده باشد و چون وفات او در سال 150 هـ.ق بوده، نوشته اند هفتاد سال عمر کرده است ،لذا می‌توان ولادتش را در سال 80 هـ.ق تخمین زد.
پدر وی غلامی رومی بود که مردی از بنی شیبان او را در شهر حلب خریداری کرد، بنی‌شیبان با مشاهده استعداد علمی او،وی را تحت تعلیم و تربیت قرار دادند و او نیز لیاقت خود را اثبات کرد که توانایی یادگیری را دارد.پس از آموختن قرآن و معالم دین و ادب وی را آزاد کرد ند تا راه رشد علمی و معنوی او را هموار سازند. مردشیبانی خواست او را به فرزندی قبول کند که أعین از پذیرفتن آن خودداری کرد و گفت: ولاي تو را خوشتر دارم از اینکه(درمیان مردم)فرزندخوانده ات شناخته شوم.(خوئی،معجم رجال الحدیث1413 هـ.ق، ج8ص226،225)

ازین رو است که هر جا نامی از خاندان أعین به میان آمده کلمه "مولی بنی‌شیبان" را به آن افزودند که حکایت از وجود پیمان ولاء(1)دارد.( شهیدثانی،شرح لمعه،1375 هـ.ق، جزء2 ص329)
سنسن جد زراره ازراهبان بنام روم به حساب می آمده است مردی کریم النفس ،پاک طینت ونیکوسرشت. ظاهرافرزندپسری غیرازأعین نداشته، امااز أعین فرزندانی به نامهای زراره، حمران، عبدالملک و بکیر برجای ماند که هر یک گوی فضل و دانش را از هم عصران خود ربوده اند. آل أعین بزرگترین خاندان شیعی هستند که بیشترین محدثان و فقیهان را به جامعه اسلامی ارزانی داشتند.

شخصیت زراره:
از میان این ستارگان کهکشان علم و دانش نام زراره درخشنده تر و پرآوازه تر است. نامش عبدربّه، لقبش زراره، کنیه اش ابوالحسن و ابوعلی، فرزند أعین إبن سنسن می باشد.
زراره را شیبانی نیز لقب داده اند و این لقب به مناسبت دوران غلامی پدرش در خاندان بنی شیبان بوده است. سید بحرالعلوم می‌نویسد : آل‌أعین از بزرگترین و باشخصیت‌ترین خاندان‌های کوفه و از شیعیان اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند که بیشترین شخصیت‌ها و رجال علمی و دینی را داشته‌اند و طولانی‌ترین زمان را به شاگردی ائمه اختصاص داده‌اند. اولین‌ شان امامان سجاد و باقر و صادق علیهم السلام را درک کرده‌ و آخرین‌شان تا اوایل غیبت کبری در میان علمای شیعه حضور داشت. در اوصاف ظاهری او چنین نوشته اند: زراره مردی تنومند، خوش سیما، سفیدرو، جذاب، باوقار و در پیشانیش آثار سجده آشکار بود. روزهای جمعه، در حالی که کلاه سیاهی بر سر و عصایی در دست داشت، به سوی جایگاه نماز جمعه به راه می افتاد.
برهردسته وگروهی که می‌گذشت سیمای دلرباوپرهیبتش، آنان را به احترام و تعظیم وا می‌داشت. وی به پدرش أعین بسیار شبیه بود، در اولین تشرف زراره به محضر امام محمد باقر علیه السلام در مکه معظمه، حضرت او را از شباهت ظاهری به پدرش أعین شناخت و پس از تمجید از حمران برادر زراره به او سلام می رساند.( بحرالعلوم،رجال سید بحرالعلوم 1407 هـ.ق، ج اول ص 222تا2573)

 پیوند زراره با مکتب اهل بیت علیهم السلام :

از بررسی مدارک تاریخی بدست می‌آید که زراره در طول حیات خود علی ابن الحسین علیهما السلام را ندیده و اولین ملاقات زراره با امام باقرعلیه السلام در سفر حج وسرزمین منا بوده‌است.

زراره خود از این ملاقات گزارش می‌کند:در سرزمین منا قدم در سراپرده‌ای نهادم که امام باقر علیه السلام درجمعی داخل چادرنشسته بود ازقراین فهمیدم او ابو جعفرعلیه السلام  است پیش رفتم و سلام کردم آن حضرت سلامم را پاسخ فرمود و پرسید آیا از فرزندان اعین هستی؟عرض کردم آری زراره پسر أعین هستم، امام فرمود: من تو را از روی شباهت شناختم. آیا حمران نیز به حج آمده‌است؟ گفتم نه ولی شما را سلام رسانده‌است.

امام فرمود:حمران از مومنان راستین است وهرگزازحق رو برنمی‌تابد.

ارتباط خاندان أعین با مکتب اهل بیت به زمان امام سجادعلیه السلام باز می‌گردد و واسطه این ارتباط حمران بوده‌است. هرچند زراره در این مدت نتوانسته‌است خدمت امام سجادعلیه السلام برسد و نخستین ملاقاتش با امام باقرعلیه السلام بوده‌است.

وجود شخصیتی چون حمران در میان خاندان أعین، خود می‌توانست زمینه آشنایی زراره با امام باقرعلیه السلام و مکتب ائمه علیهم السلام هموار سازد. هرچند که زراره برای این آشنایی زمینه‌های دیگری هم داشت چرا که در جوانی مباحث فقه را نزد حکم ابن عتیبه فرا گرفته بود و حکم ابن عتیبه علاوه بر پایبندی به فقه اهل سنت مکتب علمی امام سجاد و امام باقرعلیهما السلام را درک کرده‌بود و خواه ناخواه در لابه‌لای درس‌های خود به مبانی فقهی ائمه علیهم السلام نیز اشاراتی داشته است.ولی در این میان نباید از نظر دور داشت که اصولا حمران نقشی اساسی در گرایش خاندان أعین به اهل بیت داشته‌است زیرا او روایاتی را از ابوخالد کابلی، ابوحمزه ثمالی و سعید بن جبیر دریافت کرده‌است و اینان از اصحاب خاص امام سجادعلیه السلام بوده‌اند.   (اردکانی، زراره ابن اعین1362هـ. ش، ص 268)

مقام علمی زراره :

زراره در فقاهت، حدیث، کلام، ادب و شعر از بزرگترین رجال شیعه است.
صاحب نظران علم رجال اعتراف دارند که وی در بلندی مقام و عظمت از اعتماد مورد نظر رجال شناسان فراترمی‌باشد . زراره خود می‌گوید:هرسخنی که از امام صادق علیه السلام می‌شنیدم، بر ایمانم افزوده می گردید.
زراره درعلم و آگاهی به احکام دین بدانجا رسید که همه بر فقیه بودن، بلکه افقه بودن وی از دیگر اصحاب اتفاق نظردارند. در کتاب المناقب چنین آمده است: بزرگان شیعه اتفاق دارند که فقیه ترین فقهای صدر اسلام از اصحاب امام باقر و امام صادق علیهم السلام شش نفر هستند....که زرارۃ بن أعین از همه آنها فقیه تر است. وی در میان یاران ائمه به گونه ای شهرت یافته که گویند هر کس او رادرک کند مثل این است که امام صادق علیه السلام را درک کرده است.( خوئی ،معجم رجال الحدیث1413 هـ.ق، ج8ص228،232)

 در میان شاگردان امام باقر و صادق علیهما السلام زراره یکی از سختکوش ترین، آنها بود. وی با این که در کوفه سکونت داشت، توانست قریب به دو هزار حدیث را جز اندکی بدون واسطه از زبان امام باقر وامام صادق علیهما السلام دریافت کرده و نقل کند. با توجه به بُعد مسافت بین کوفه تا مدینه محل سکونت امام باقر وامام صادق علیهما السلام این کار شگفت‏انگیز میسر نبود مگر در پرتو عزمی جزم و همّتی بلند و سینه‏ای فراخ که تمامی این خصوصیات در زراره وجود داشت،وی با همه مشکلات از پای ننشست و سعی وافر خود را به کار بست تا توانست از دریای مواج علوم باقری و جعفری حظّی وافر برد،او در پرتو توفیق الهی و تلاش بی دریغ خویش در جمع آوری احادیث ائمه واندیشه در فهم احادیث و به کارگیری آنها، بدین مقام و منزلت رسیده بود. هرگاه به محضر یکی از امامان وارد می شد لوحهایی همراه داشت که سخنان آنها را در آن ثبت می کرد. چیزی که زراره را از دیگران ممتاز می‏نمود و حلقه درسی وی را در کوفه شکوه می‏بخشید، آگاهی وی به هزاران حدیثی بود که از امام باقر(علیه السلام) فرا گرفته بود، و این خود بالاترین امتیاز برای وی محسوب می‏شد،بنابراین باید زراره یکی از پیش آهنگان تأسیس حوزه علوم باقری در کوفه بوده باشد و براین اساس است که معلوم می‏گردد، وی قبل از سفر حضرت صادق (علیه السلام) به کوفه [بین سالهای 132 تا 136] حوزه درسی داشته است چون عمدتاً خاندانهای علمی وافرادی که در کوفه حوزه درسی داشته‏اند جزو روات احادیث امام صادق (علیه السلام) بوده‏اند، در حالی که زراره قبل از ایشان، روایتگر احادیث امام باقر(علیه السلام) نیز بوده است، و همین امر باعث پیشگامی وی در تأسیس حوزه درسی در کوفه شده است.

در مورد گستردگی مجلس درس وی باید متذکّر شویم که حدّاقل نودوشش نفر از زراره روایت کرده‏اند،امّا در مورد آراستگی حوزه درسی ایشان باید گفت:ابن ابی عمیر که یکی از علمای بزرگ شیعه است می گوید:به جمیل بن دّراج گفتم: محضر درس تو چه باشکوه و پربار است. گفت:آری! به خدا سوگند ما نزد زرارۃ بن أعین به منزله کودکان مکتبی که اطراف معلمشان باشند، هستیم.
برتری فقاهت و دانش زراره آنگاه روشن می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏شود که امام صادق(علیه السلام) به وی می فرماید: ای زراره در مسجد پیامبر(صل الله علیه وآله) بنشین و برای مردم فتوا بده. چون دین مانند تو،برای من بسی مایه خرسندی است .

امام صادق (علیه السلام)هم چنین فرمود:خداوند زراره بن اعین را بیامرزد گرزراره نبود، احادیث پدرم از بین می رفت.ونیزفرمود:هیچ كس یاد ما را زنده نداشته واحادیث پدرم را احیا نكرده است مگر زراره و ابوبصیر مرادی و محمد بن مسلم و بریدبن معاویه و اگر اینان نبودند ، كسی نمی توانست استنباط كند . اینها نگهداران دین و امینان پدرم بر حلال خدا و حرامش می باشند .( اختیار معرفه الرجال ص237)

احادیث ذم  زراره:

حكومتهای ستمگر وقت ( خلفای عبّاسی ) كه پیوسته اصحاب و یاران نزدیک امامان را به بهانه هائی واهی ، دستگیر وگاهی به شهادت می رساندند ، در صدد این بودند كه اصحاب با وفای امام صادق (علیه السلام)را شناسائی و رفته رفته از آن حضرت جدا سازند . لذا در پی این كار پلید،به نام زراره بن اعین برخورد كردند.

سیدعیسی موسوی- کارشناسی ارشدگرایش تاریخ اسلام